Torbeşler Kimdir? Nerelerde yaşadılar ve Anadolu’ya ne zaman geldiler? Torbeş isminin anlamı nedir? Nasıl Türk oldular?
Bu araştırmanın çıkış noktası yaşamakta olduğum Karşıyaka Dedebaşı semtinde bulunan bir parkın adıdır: Vranofça Parkı.
Bu da demek oluyor ki bazı gizemli ve keyifli araştırma konularını seçerken yaşadığımız evin balkonundan aşağı bakmak bile yeterli olabiliyor.
Vranofça adı bana çok ilginç kültürün ve coğrafyanın kapılarını açtı diyebilirim. Bu araştırmada sizlere 1950’lerde Kuzey Makedonya’dan İzmir Karşıyaka’ya göç etmiş olan komşularımız Torbeşlerden bahsedeceğim.
Torbeşler, Kuzey Makedonya’da yaşayan Makedonca konuşan Müslüman bir topluluktur. Makedonya’nın Köprülü şehrine bağlı Yukarı Vranofça Köyünden İzmir’e göç eden bu topluluğa Torbeşler denilir.
Köprülü – Kuzey Makedonya
Torbeşler, Kuzey Makedonya ve Türkiye’de yaşamakta olan bir topluluktur. Çoğunluğu kendilerini Türk olarak görmekte ve Türk kültür dairesi içinde yaşamaktadırlar. Makedonya’da Türklüğü temsil eden bir topluluktur.
Günümüzde Torbeşler ağırlıklı olarak Kuzey Makedonya’nın Yukarı Debre (Jirovnica Roştuca), Merkez Jupa, Plasnitsa, Makedonski Brod, Demirköprü bölgesi, Köprülü (Yukarı Vranoftça, Melnitsa) ve Delçova bölgelerinde yaşamaktadırlar.
Bizim inceleme konusu olarak ele aldığımız Torbeşler, Köprülü’ye bağlı Yukarı Vranoftça ve Melnitsa Köylerindeki Torbeşlerdir. Bunların çoğunluğu 1950 sonrası İzmir’e göç etmişlerdir. Çoğunlukla İzmir’in Karşıyaka bölgesine yerleşirler.
Müslüman ve Türk olan bu topluluğun ilk nesli Makedonca konuşmaktadırlar. Türkçe’yi 2. ve 3. nesil yeni yeni öğrenmeye başlarlar. Makedonya’da da durum aynıdır. Türk hükümetinin açtığı okullar ile Türkçe öğrenmeye başladılar ama Türk kültür dairesinde kendilerini tanımlarlar.
Makedonya’da birçok yerde Türk çoğunluğa sahip olunması nedeniyle birçok Türk asıllı belediye başkanı bulunmaktadır.
Torbeşler Kimdir?
Torbeşlerin kökeni üzerine iki çeşit varsayım bulunmaktadır. Türk olduklarına dair ilk varsayım kökenlerini Kuman Peçeneklere veya Avarlara bağlamaktadırlar. Slav olduklarını öne süren ikinci varsayım, Mijak isimli Slav gruba ait olduklarını ve Müslümanlaştıklarını öne sürmektedirler.
Torbeşler yoğunlukla Debre bölgesinde yaşamaktadır. Bölgede 16. yüzyılın ikinci yarısında yoğun bir Müslümanlaşma göze çarpmaktadır.
Debre bölgesindeki bazı Torbeşlerin kendilerinden olanlar için Naşinski Turcin gerçek Türkleri nitelemek için de sadece Turcin dedikleri gözlemlenmiştir.
Fotoğraf: crh.crimeantatars.club/life/society/torbesler-slavan-musulmanlar
Kültürel açıdan da kutladıkları Letnik (14 Mart), Blogovest (6 Nisan), Petrofden (27 Haziran), Bogorodisa (15 Ağustos), Nitrovden (8 Kasım) vd. bayramları Hristiyan azizleri ile alakalı günlerdir. Fakat Makedonyalı Türkler daha çok Nevruz (Letni) ve Hıdırellez gibi özel günler kutlamayı tercih etmektedirler.
Yukarı Vranofçalı Torbeşler, kendilerini Türk olarak tanımlayarak, atalarının Yukarı Rekalar (Debre) bölgesinden Vranoftça’ya göç ettiği efsanesini anlatmaktadır. Osmanlı döneminde gerçekleşen iç göç sonucu Debre bölgesinden yukarı Vranofça’ya göç ettikleri Osmanlı dokümanları ile belgelenmiştir.
Vranofça’daTorbeşlerin yerleşimi 1831 – 1893 yılları arasındadır. Benzer şekilde Vranofça’nın komşu köyü Melnitsa Köyüne de aynı dönemde Torbeş yerleşimleri gerçekleşmiştir. Yukarı Vranoftçalı Torbeşlerin aksine Melami’dirler.
Bunun nedeni 19. yüzyılda İştip Ustrumca bölgesinde bulunan Muhammed Nur’ül Arabi Hz. etkisi olmalıdır. Köyde Hikmet Dede Türbeleri bulunur. Yunus Dede Rufai iken Hikmet ve Ramadan Dede’nin Melami olduğu bilinmektedir.
Torbeşlerin kökeni hakkında ortaya konulan varsayımlar arasında Müslümanlaşarak Türkleştiklerine dair ortaya konulan tez en kuvvetlisidir. Torbeşlerin Kuman veya Avarlar ile bağlantıları olduklarına dair tarihi iddialar zayıftır. Kültürel açıdan daha önce Slav ve Pagan adetleri yaşadıkları bir gerçektir. Torbeşler günümüzde kendilerini Türk olarak görmekte ve Osmanlı’nın bir mirası olduklarını görmektedirler.
Torbeş İsminin Kökeni
Torbeşler, Müslüman Türk köylerine yakın yaşamışlardır. Torbeş isminin kökenlerini araştırmaya başladığımızda Torbeş isminin dinlerini birkaç torba çökeleğe sattıkları için Torbeş isminin aşağılayıcı şekilde Slavlar tarafından onlara verildiği iddia edilmektedir.
Torbeşler Nasıl Türk Oldular?
Boşnaklar ve Arnavutların yanı sıra Torbeşler, Müslümanlaşma ile beraber Türkleşme süreci içine de girmişlerdir. Bunun nedeni ise Osmanlı’nın Balkanlardaki iskan faaliyetleridir. Yunanistan, Bulgaristan ve Makedonya bölgelerine yoğun Türk Yörük nüfus yerleştirilmiştir.
Boşnak ve Arnavutların yaşadıkları bölgelerde Türk iskan faaliyetleri fazladır. Bu nedenle Torbeşler Müslümanlaşırken aynı zamanda Türk kültür dairesine yakın bulunmalarından dolayı Türk kimliği içine de girmeye başlamışlardır.
Kaynak: https://www.researchgate.net/publication/373646315_
Torbeslerin_Kokeni_Uzerine_Bir_Inceleme_
Yukari_Vranofca_OrnegiAnalysis_on_the_
